زندگینامه حاج شهروز حبیبی
مداح اهل بیت حاج شهروز حبیبی اردبیلی متولد سال ۱۳۵۸ از شهر دارالارشاد اردبیل و از مداحان بنام و مشهور استان اردبیل و کشور است که با نوای دلنشین هر سال ماه محرم و صفر میهمان دل‌های عاشقان اباعبدالله‌الحسین(ع) و حضرت ابالفضل(ع) است.
مصاحبه با حاج شهروز حبیبی
مؤلفه‌های مداحی آذری/ توجه به مسائل روز در اشعار ترکی
*به‌عنوان سؤال اول بفرمایید؛ اصولاً مداحی آذری چه تفاوتی با مداحی فارسی دارد؟
هر دو سبک، حول محور محبت اهلبیت(ع) شکل گرفته‌اند. زبان و گویش در کل اقوامِ ایران، شیرینی و نمکی دارد که اگر بخواهیم راحت‌تر آن را تحلیل کنیم، هر کدام سختی‌های خودش را هم دارد اما به هر حال عزاداری ترکی از چند فاکتور اساسی برخوردار است؛ اولین آن، اخلاص است که مداح باید در همه امور رعایت کند و دومین مؤلفه، داشتن صدای خوب است. یک خاطره در این باره تعریف می‌کنم که به این سؤال شما مربوط است. یکی از آقایان فارسی‌زبان را برای اجرای مراسمی به اردبیل دعوت کردم، گفت: “آیا اجرایم مورد قبول مستمع آذریزبان خواهد بود؟”، گفتم: “این چه حرفی است که می‌زنید؛ شما آنجا طرفدار زیاد دارید”. گفت: “مسأله این است که مداح فارسی‌زبان اگر به بالاترین حجم صدایش برسد، گویا تازه به پایین‌ترین حجم صدای یک مداح آذری رسیده است و همین موضوع، انتظارات مستمع آذری را بالا برده است که هرکسی نمی‌تواند مقابل این مستمع بخواند.”
مداح ترکی ــ آذری باید این پتانسیل را در حنجره‌اش داشته باشد و همچنین از لحاظ شعر هم سلیقه‌های مداحی ترکی مورد توجه است، برخی از آقایان، شعر را همانند یک خبر می‌خوانند؛ مثلاً استاد مؤذن‌زاده وقتی اشعار را به‌صورت خبر می‌خواند، انگار شما پای یک فیلم سینمایی و یا یک سریال نشسته‌اید، در مداحی فارسی من این را ندیدم. مداحان فارسی‌زبان اغلب روضه و سبک خاصی می‌خوانند و تمام می‌شود اما در مداحی ترکی ــ آذری این‌گونه نیست؛ شما به‌خصوص در مراسمات مهمی همچون طشت‌گذاری باید اشعار ناب و ویژه‌ای بخوانید تا بتوانید از مستمع، اشک بگیرید.
در مراسم سیاه‌پوشان فارس‌زبان‌ها مدام دیده‌ام که از اشعار تکراری استفاده می‌کنند اما در مجلس آذری‌ها، مداح موظّف است که یک شعر جدید بخواند، شعری که پیام داشته باشد و به مسائل روز هم بپردازد مثلاً زمانی که داعش در سوریه، جنایت می‌کرد، مداحان آذری در ابتدای اشعارشان به این مسأله می‌پرداختند و به‌شکل نامحسوس که تبحّر شاعر است ماجرا را به ماجرای کربلا پیوند می‌دادند؛ مثلاً در ماجرای شهادت سردار سلیمانی از مظلومیت و رشادت سردار شروع می‌کردند و به سردار کربلا حضرت اباالفضل العباس(ع) می‌رساندند.
*پس به‌نظر شما، مستمع و مخاطبان آذریزبان نسبت به مخاطبان فارسی‌زبان، شعر‌شناس‌ترند؟
بله؛ به این شکل تربیت شده‌اند. فوندانسیون اصلی مداحی، شعر است. شما باید مداحی‌ات سه ویژگی اصلی داشته باشد؛ در وهله اول باید پیام روز داشته باشد، دوم اینکه پیام روز را برساند و سوم اینکه با اقتدار و هیجانی بخواند و اجرایش قوی باشد که مخاطب هم از شعر و هنر مداح لذت ببرد. استاد مؤذن‌زاده مصداق بارز همه آنها بود.
مؤذن‌زاده در تاریخ تکرار نمی‌شود
* حرف از استاد مؤذن‌زاده به‌میان آمد، شما سالیانِ سال، محضر ایشان شاگردی کرده‌اید و از نزدیک از خصوصیات فخرالذاکرین مرحوم مؤذن‌زاده آشنا بودید، کمی از ویژگی‌های رفتاری و فنی ایشان برایمان بگویید.
من بارها این را عرض کرده‌ام که استاد مؤذن‌زاده یک مکتب است؛ واقعاً جای تأسف دارد که به ابعاد مختلف شخصیتی و فنی مرحوم استاد مؤذن‌زاده پرداخته نمی‌شود. چندین سال است که در مناسبت‌های خاص و به‌صورت گذرا به‌سراغ مرحوم مؤذن‌زاده می‌روند. به‌نظرم مرحوم مؤذن‌زاده این ویژگی و پتانسیل را دارد که برنامه‌ای برای شخصیت ایشان تولید شود و کارشناسان درباره ایشان تحلیل کنند. نسل جدید باید استاد مؤذن‌زاده را بشناسد.
استاد مؤذن‌زاده یک ساعت و نیم برنامه اجرا می‌کرد، بدون اینکه تُن صدایش بالا و پایین شود و ذره‌ای فالش بخواند. ادای کلام و تلفیق‌های به‌جا و تلفیق شعر و موسیقی از ویژگی‌های مرحوم مؤذن‌زاده است، واقعاً به رویکرد رسانه‌ها نسبت به معرفی مفاخر دینی انتقاد دارم. من بعضی اوقات می‌بینم هزینه‌هایی می‌کنند مثل برگزاری “جشنواره آش” که از بیت‌المال برای برگزاری آن هزینه می‌شود اما برای معرفی مفاخر دینی و مذهبی هیچ اقبالی نمی‌شود، آقای مؤذن‌زاده در تاریخ تکرار نمی‌شود، تجربه نشان می‌دهد این شخصیت‌ها یک بار به دنیا می‌آیند.
*از چه‌سالی با مرحوم مؤذن‌زاده آشنا شدید؟
مرحوم پدرم از ذاکران امام حسین(ع) بودند، از همان زمان، صوت و فیلم‌های مرحوم استاد را برایم تهیه می‌کردند. جایگاه مرحوم استاد در خانه‌مان ویژه بود. از همان دوران به صدای ایشان علاقه‌مند شدم. شاید شش ــ هفت ساله بودم که کارهایشان را می‌خواندم و آرزو داشتم ایشان را ببینم. موقعی که سال ۱۳۷۱ به تهران آمدیم به‌تدریج با استاد ارتباط گرفتم و به جلساتش رفتم و تا سال ۱۳۷۵ که به اردبیل بازگشتیم، ارتباط بیشتر شد و طوری بود که هر روز به زیارت ایشان می‌رفتم، بسیار حرفه‌ای از تصانیف مختلف در سبک‌هایش استفاده می‌کرد. من خاطره‌ای را برای شما تعریف می‌کنم. شعر مشهور استاد مؤذن‌زاده “زینب، زینب” را که همه شنیده‌اند، من به آقای رضا رویگری گفتم که “می‌دانید این اثر ماندگار برگرفته از “ایران، ایران” شما است”؛ ایشان تعجب کرده بود که چه با ظرافت این سبک را ساخته است که نمی‌توان به‌راحتی تشخیص داد.
استاد مؤذن‌زاده همواره شاگردان و اطرافیان را توصیه به اخلاص و نماز و به‌ویژه نماز اول وقت می‌کرد، دائماً توصیه می‌کرد که “مداحی مستحب است، شما باید مراقب نماز اول وقت‌تان باشید.”، در ماجرای مداحی نیز تأکید داشت که مداح باید ردیفهای آوازی را بداند. قطعاً ایشان می‌توانند یک شخصیت مثال‌زدنی در جهان اسلام و عالم تشیع باشند.
دموکراسی دینی در ایران اسلامی حکم‌فرماست
* به‌نظر شما هیئت‌های مذهبی چه فارسی‌زبان و چه آذریزبان در این روزگار با چه آسیب‌هایی دست و پنجه نرم می‌کنند؟
یک سری اتاق فکرهایی وجود دارد که علیه اسلام کار می‌کنند؛ طبیعتاً هیئت‌ها و تشکیلات مذهبی، جریان‌سازند. انقلاب اسلامی نیز ریشه‌اش در جریان امام حسین(ع) است و امام راحل(ره) هم که فرمود “این محرم و صفر است که اسلام را زنده نگه داشته است”، طبیعتاً دشمن یک سال برنامه‌ریزی می‌کند تا این جریان را تضعیف کند. شما ببینید که در بحث عراق و ایران چقدر تفرقه انداخته‌اند تا این دو ملت شیعه را به جان یکدیگر بیندازند، اما بساطِ اربعین نقشه آنها را نقش بر آب کرده و محبت امام حسین(ع) دل این دو ملت و همه ملل اسلامی را با یکدیگر پیوند زده است. دشمن راه به جایی نخواهد برد و هرچقدر هم مخالفت کند، نمی‌تواند این جریان را خاموش کند. بحث اصلی ما اتفاقاً سمت‌وسوی دشمن نیست بلکه کم‌کاری خودمان است، کارهایی که منِ مداح انجام می‌دهم، ضربه‌اش خیلی بیشتر از اتاق فکری است که دشمن ایجاد کرده است. باید خیلی مواظب باشیم، در بیان‌مان خیلی نکته‌سنج باشیم و موشکافانه و با ظرافت به مسائل بپردازیم.
در مواجهه با مسائل مختلف اگر از فرمایشات رهبری پیروی کنیم به سعادت خواهیم رسید، وگرنه فلان کانال ماهواره‌ای به‌ظاهر شیعه چیزهایی پخش می‌کند که فردا جریان داعش از دل آن بیرون می‌آید. اختلافاتی که میان اهل‌سنت و شیعیان گاهی زده می‌شود، ریشه در همین تفکراتی دارد که دشمن هدایتگرش است. ما در کشورمان، دموکراسی دینی را بنا نهاده‌ایم. اهل‌سنت در ایران اسلامی برای خودشان ، اذان اختصاصی دارند و مناسک دینی خود را اجرا می‌کنند. همه این اتفاقات در گروی دموکراسی دینی رقم می‌خورد.
*به‌نظر شما مداحان تا کجا می‌توانند به مسائل مختلف سیاسی، اقتصادی و غیره ورود کنند و حدود و ثغورشان نسبت به مسائل مختلف چقدر است؟
جایگاه مداحی تأثیرگذار است و همه این را می‌دانند، مداح باید در رفتار و گفتارش، رضایت خداوند و امام حسین(ع) را در نظر بگیرد، بزرگی می‌گفت؛ “ما باید خودمان را خرج امام حسین(ع) کنیم نه امام حسین(ع) را خرج خودمان”، و این خیلی مهم است.
*امسال با توجه به شیوع ویروس کرونا، رویکرد هیئت‌های مذهبی کمی متفاوت شده است و نوع ورودشان به ماجرای عزاداری محرم تغییر خواهد کرد، به‌نظر شما، وظیفه هیئتی‌ها و مداحان در مواجهه با این ویروس و اهتمام به شیوه‌نامه‌های قانونی ستاد ملی کرونا چیست؟
هیئتی‌ها همواره در جریان مواسات و همدلی پیش‌قدم بوده‌اند اما امسال اتفاقی که رقم خورده این است که زحمات آنها نمایانگر شده است. در جریان عزاداری محرم نیز قطعاً باید مطابق با قانون جلو برویم و قانون هرچه تصمیم گرفت ما نیز پیروی کنیم. اگر قرار باشد مراسم عزاداری با حفظ پروتکل‌ها برگزار شود که حرفی نیست اما اگر چنانچه محدودیت‌هایی به‌وجود آمد، کمترین کار این است که همه شهر را سیاه‌پوش کنیم چراکه بالآخره این پیام باید به گوش همگان برسد. محرم فقط هم بحث عزاداری نیست؛ ما پیام مکتب سیدالشهدا را به گوش عالمیان خواهیم رساند، کنار آن، کمک به مستمندان و طبقات محروم جامعه باید در محرم به اوج خود برسد.
ماجرای دانشجوی وهابی که با نماهنگ حضرت علی اصغر(ع) شیعه شد
*شما سفرهای تبلیغی زیادی به کشورهای خارجی داشته‌اید، کمی از خاطرات این سفرها برایمان بگویید.
سفرهای زیادی به کشورهای اروپایی داشته‌ام که تمام آنها به‌برکت امام حسین(ع) رقم خورده است. تقریباً ۱۰ سال پیش بود که نماهنگی مربوط به حضرت علی اصغر(ع) منتشر شد و سی‌دی آن را برای شیعیان آلمان فرستادم. بازخورد خیلی زیادی میان شیعیان به‌ویژه شیعیان اروپایی داشت. حدود پنجاه میلیون نفر از این نماهنگ بازدید کردند، چند کلیپ از آن ساخته شد. آن موقع فضای رسانه‌ای و امکانات تصویری به این شکل امروز نبود. این اثر برکاتی داشت از جمله اینکه یک دانشجوی وهابی به‌واسطه این نماهنگ، شیعه شد. این دانشجو به‌واسطه یکی از دوستان هم‌کلاسی‌اش، این نماهنگ را مشاهده می‌کند و مجذوب آهنگ و ملودی‌اش می‌شود. از دوست خود درباره شخصیت حضرت علی اصغر(ع) سؤال می‌کند و او درباره مظلومیت ایشان توضیح می‌دهد. دانشجوی وهابی می‌گوید که “یک انسان چطور می‌تواند به حدی از قساوت برسد که به طفل ۶ماهه هم رحم نکند؟!”، همین مسئله حالش را دگرگون می‌کند و مکتب شیعه را برای همیشه انتخاب می‌کند.
*بین چهره‌های کربلا به کدام‌یک از شخصیت‌ها علاقه و ارادت بیشتری دارید و با کدام یک ارتباط بیشتری برقرار می‌کنید؟
قطعاً ما ترک‌ها و به‌ویژه اردبیلی‌ها به حضرت اباالفضل(ع) ارادت ویژه داریم و شجاعت و قهرمانی حضرت اباالفضل(ع) برای ما از جایگاه ویژه‌ای برخوردار است. دشت کربلا، یک گلستان است؛ آدم به هر طرف که نگاه می‌کند واقعاً شخصیت‌های ویژه‌ای مشاهده می‌کند که هر کدامشان اقیانوسی از معرفت و مقام‌اند. چند شخصیت در کربلا وجود دارند که واقعاً مصائب‌شان دردناک است. روضه طفلان مسلم برای من دردناک است و حضرت رقیه(س) و راه شام نیز مصائب دردناکی دارند.
* گمان شما بر این است که یک مداح الزاماً باید ردیفهای آوازی را بداند و بر اساس آن به اجرای نوحه بپردازد، شما در حوزه موسیقی و آواز هم از امتیازاتی برخوردار بوده‌اید و تسلط کافی نسبت به دستگا‌ها و ردیفهای موسیقی دارید، آیا تا به حال به شما پیشنهاد نداده‌اند در مسیر خوانندگی هم فعالیت کنید؟
من دهه هفتاد کلاس آواز می‌رفتم، خیلی تلاش کردند من را به مسیر خوانندگی بیاورند. خوانندگی هم جایگاه خودش را دارد و خیلی قابل احترام است اما بالآخره پوست و گوشتم با تشکیلات سیدالشهدا(ع) عجین شده است و اگر خدا بخواهد تا پایان عمرم هم در این مسیر خواهم ماند.
گفت و گو با مداح اهل بیت علیهم السلام حاج شهروز حبیبی اردبیلی
********************************************
اولین باری بود که در پشت تریبون حسینیه حضرت امام خمینی قرار می گرفت و ستایشگری می کرد. وقتی از قبل به او گفتند قرار است به عنوان مداح آذری زبان و در جمع اساتید مداحی، نغمه سرایی داشته باشد به تعبیر خودش ارزشمندترین اتفاق برای او رقم می خورد. آن قدر حال عجیبی پیدا می کند و با ذوق و قریحه جذاب، اجرای برنامه دارد که امام خامنه ای به زبان و لهجه آذری می فرمایند: احسنت بو شیوا سسووه چوخ عالی او خودون (احسنت بر صدای شیوا، خیلی عالی اجرا کردید) شهروز حبیبی اردبیلی هدیه ای را از دستان امام خامنه ای دریافت می کند که در گپ و گفتی این یادگاری را مایه مباهات می داند.
مشروح گفت و گویی دیگر در ادامه از نظرتان می گذرد:
*به عنوان مقدمه بفرمائید مداحی در محضر امام خامنه ای (مدظله العالی) چه حال و هوایی داشت؟
مداحی در محضر معظم له توفیقی است که شامل حال بنده حقیر شد که هیچ وقت این روز را فراموش نخواهم کرد؛ به یادماندنی ترین اتفاق برایم رقم خورد. این دیدار و ستایشگری در محضر امام خامنه ای در کارنامه هر مداحی یک اثر طلایی محسوب می شود. در این جلسه حال و هوای وصف ناپذیری حاکم است که واقعا می توان گفت که همدلی ستایشگران اهل بیت در عالی ترین جایگاه بود. امیدوارم همیشه محبین اهل بیت از این فرصت های مغتنم به نفع اسلام و مکتب تشیع بهره بجویند.
*اولین بار بود که در محضر امام خامنه ای مداحی می کردید؟
خوشبختانه به حول قوه الهی پنجمین بار بود که خدمت امام خامنه ای مشرف می شدم ولی نخستین بار بود که این توفیق شامل حال بنده شد که در محضر ایشان بخوانم . واقعا این اتفاق ارزشمندی بود که در میان این اساتید و ذاکرین با استعداد ستایشگری به بنده اعلام کردند شما در محضر ولی فقیه زمان به عنوان مداح آذری زبان نغمه سرایی کنید.
*وقتی پس از مداحی ، خدمت امام خامنه ای رسیدید معظم له رسید چه نکته ای فرمودند؟
بعد از اجرای برنامه که خدمت ایشان رسیدم؛ معظم له هم ابراز محبت فرمودند و تشویقم کردند. به بنده با زبان و لهجه آذری فرمودند: احسنت بو شیوا سسووه چوخ عالی اوخودون(احسنت بر صدای شیوا خیلی عالی اجرا کردی) و سلام به همه همشهریای اردبیلی فرستادند. سپس چفیه شان را به عنوان هدیه و یادگاری به بنده اهداء کردند. واقعا گرفتن این هدیه از دست مبارک امام خامنه ای مایه مباهات است.
*دیدار سالیانه مداحان با امام خامنه ای و همچنین ستایشگری در محضر امام خامنه ای چه تاثیراتی دارد؟
دیدار امام خامنه ای با مداحان که بسیار در حال و هوای معنوی و عرفانی اتفاق می افتد برکات بسیاری به لحاظ محتوایی دارد. البته ایشان به این دیدار خیلی علاقه مند هستند، چون بنده شاهد بودم که دوستان و مسئولین خانه مداحان با توجه به اینکه ولادت حضرت زهرا سلام الله علیها ۲۹ اسفند بود می خواستند تاریخ آن تغییر کند. یا به چند روز قبل و یا چند روز بعد از ولادت موکول شود. ایشان با تغییر زمان مخالفت کرده بودند و فرمودند حتما باید در روز ولادت این دیدار برگزار شود. این تاکید نشان دهنده اهمیت این جلسه است و معظم له هر سال مطالب جدید و رهنمودهای ارزنده ای دارند که بسیار پر مغز و پر محتواست. اگر دوستان ذاکر به این موضوعات بیشتر بپردازند و مقداری در فرمایشات امام خامنه ای تامل کنند اشکالات جامعه ستایشگری به طور کلی برطرف خواهد شد که این دستاورد بزرگی خواهد بود. چون با تعریفی که بزرگان دین و مکتب تشیع و رهبری از جایگاه ذکر و ذاکری داشتند و دارند نشان دهنده نقش بسیار حساس این جامعه است که امیدوارم همه ما قدر این جایگاه رفیع نوکری حضرت سیدالشهدا علیه السلام را بدانیم و نقش مهمی در پیشبرد اهداف حضرات ائمه معصومین ایفا کنیم.
* چقدر مطالبات و منویات امام خامنه ای در خصوص مداحان و برپا کنندگان هیئت ها و شاعران آیینی محقق شده است؟
به نظر من اگر با دقت، مطالبات و منویات رهبر انقلاب با مداحان، شعرا و مسئولین هیئات مذهبی را بررسی کنیم می توان گفت بخش عمده ای از این مطالبات و منویات محقق شده اما برای رسیدن به نقطه ایده ال مدنظر امام خامنه ای فاصله قابل توجهی داریم اما تلاش هایی که در خانه مداحان و دیگر نهادهای مربوطه انجام می گیرد گویای این است که آینده خوبی پیش رو داریم. ان شاالله همه ما اهداف بلند و افتخارآفرین مکتب اهلبیت عصمت و طهارت با جان و دل حس کنیم و به وظیفه خطیری که داریم به نحو احسن عمل کنیم تا در دنیا و آخرت مورد عنایت آن بزرگواران قرار بگیریم.
* امام خامنه ای به مداح و هیئت تراز انقلاب اسلامی هم بارها تاکید کردند. شما برای رسیدن ستایشگران و هیئت های ما به این تراز مدنظر معظم له چه شاخصه ها و ویژگی هایی بایستی دانسته باشد؟
به این فرمایش معظم له می توان از چند منظر توجه کرد؛ اول اینکه مداح باید آن جایگاه حقیقی که مدنظر حضرات ائمه معصومین هست را بداند و در این راه قدم بردارد. در وهله بعدی مفهوم قیام پر برکت حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام را درک کند که آن موقع بسیاری از مسائل به سرعت رفع خواهد شد. به عبارت بهتر در جایی که لازم باشد مقابل جبهه دشمن موضع بگیرد و یا در برابر منحرفین جامعه بایستد. در جایی هم به کمک قشر مستضعف جامعه با توجه به موقعیت معنوی که در بین اقشار جامعه دارد، بشتابد.
موضوعی که بنده از مجموع شاخصه و ویژگی های مدنظر امام خامنه ای دریافتم این است که مداح باید به معنای واقعی کلمه زمان شناس و آگاه به مسائل روز باشد تا با توجه به مسائل مهم جامعه تصمیمات لازم را اتخاذ کند.
*به نظر شما امروز هیئت های مذهبی با چه آسیب و تهدیدی مواجه هستند؟
مداحان و شعرای مکتب اهل بیت از جایگاه بسیار رفیع و والایی برخوردارند. به همان اندازه هم دشمنان تشیع برای تخریب و آسیب رساندن به این جامعه مهم هزینه های زیادی را متحمل می شوند. در مقاطعی از روی غفلت این آسیب ها از ناحیه دست اندرکاران سر می زند. در حال حاضر آسیبی که هیئت ها را تهدید می کند شبهه وارد کردن به اساس عزاداری هاست. متاسفانه دشمن در این بین افکار جوانها را نشانه گرفته است. البته یک نکته مهم و خیلی خطرناکی که باید بدان توجه کرد این است که بعضی از افراد ریاست طلب در هیئت ها هم آسیب قابل توجهی به پیکره مکتب وارد می سازند که این هوای نفس است؛ همه ما باید در برابر این آسیب خطرناک بایستیم. متاسفانه بعضی از افراد هستند که از هیئت ها به عنوان سپر در برابر کارها و حرکت های ناشایست خود بهره برداری می کنند که در جای خود بسیار آسیب رسان است. امیدوارم به جایگاهی برسیم که از اهل بیت برای خودمان هزینه نکنیم، بلکه خودمان را برای اهل بیت هزینه کنیم.