زندگینامه حاج طاهر قلندری
عزاداری آذری زبانان زبانزد تمامی مردم ایران و حتی خارج از ایران است. بسیاری از مداحان و شاعران و موسیقی دانان فارسی زبان بار‌ها گفته اند که آذری زبانان در عزاداری جان کلام را میگویند و یک سوز خاص دارند.
این موضوع در مراسم عزاداری اردبیلی‌ها بسیار مشهود است. آنان به سبک و سیاق خودشان مراسم ماندگار برگزار می‌کنند تا جایی که معمولا هموطنان ما از اقصی نقاط ایران پیش از شروع ماه محرم و برای حضور در مراسم طشت گذاری به این شهر می‌روند.
مداحی، اشعار، سبک عزاداری آذری‌ها و… مسائلی هستند که می‌توان در مورد تک تک آن‌ها ساعت‌ها صحبت کرد.به همین منظور با طاهر قلندری مداح نام آشنای اردبیلی گفت و گویی داشتیم که در ادامه می‌خوانید:
علاقه شما به مداحی از کجا شروع شد؟
وقتی ۶ یا ۷ ساله بودم و برای خرید عروسی یکی از اقوام به بازار رفته بودیم، از یک کتاب خوشم آمد و گفتم باید آن را برای من بخرید. وقتی پدرم آن کتاب را در خانه دید گفت که این کتاب نوحه است و به درد این بچه نمی خورد. بعد‌ها وقتی کلاس دوم بودم، به مرور یکی از شعر‌های آن را حفظ کردم و بعضا در خانه با صدای بلند آن را می خواندم. یک روز مادر بزرگم صدای مرا شنید و گفت بیا در مجلس روضه ما هم مداحی کن. از همانجا آرام آرام گرایش من به این حرفه شکل گرفت و به هیات‌ها رفتم. اما تنها دلیل علاقه مندی من فقط این اتفاق نبود، بلکه همواره حضور امام حسین (ع) در وجود، خانواده و شهر ما مشهود بود.
سکونت در شهر اردبیل هم در این مسئله دخیل بود؟
بله، زیرا در اردبیل محله‌ای را سراغ نداریم که هیات نداشته باشد.
نزد کدام استادان برجسته اردبیل آموزش دیدید؟
اولین استاد بنده حاج حجت پروین پر بود، بعد‌ها خدمت حاج محمدباقر تمدن رفتم و درس‌های بسیاری از ایشان آموختم و یک مدت خیلی کوتاه هم در خدمت استاد سلیم موذن زاده بودم.
با روضه حضرت رقیه (س) در مراسم طشت گذاری به شهرت رسیدید درست است؟
بله، فکر می کنم مراسم طشت گذاری در مسجد جامع شهر اردبیل سال ۹۰ یا ۹۱ بود، البته شاید آن روضه به دل مردم نشسته باشد، اما من قبل از هر روضه‌ای به حضرت سیدالشهدا (ع) می‌گویم که برای خودت می خوانم یا به حضرت زهرا (س) عرض می کنم که هرچه خودت صلاح میدانی همان شود؛ به هرحال ممکن است یک روضه بیشتر به دل مردم بنشیند، از یک روضه استقبال نکنند، اما خوشبختانه آن مراسم با استقبال خوبی مواجه شد.
به نظر شما ویژگی‌های اصلی یک مداح چیست؟
مداح قبل از هر چیز باید حسینی باشد، اما متاسفانه امروزه این ویژگی به شعار تبدیل شده است. مداح باید در معامله، رفتار با همسایه، برخورد با همکار، خانواده و… هم حسینی باشد، نه اینکه فقط طی ده روز از زندگی امام حسین (ع) خبردار باشیم که ایشان از مدینه به مکه و سپس به کربلا رفتند و در نهایت شهید شدند. باید توجه کنیم که امام حسین (ع) با خانواده چطور رفتار می کردند؟ در معامله چطور بودند؟ با مردم چگونه برخورد می‌کردند؟ بنابراین یک مداح قبل از اینکه کارش را شروع کند باید مروری بر سبک زندگی سیدالشهدا (ع) داشته باشد.باید پا جای پای ایشان بگذاریم و حداقل خودمان را شبیه به او کنیم؛ بنابراین اول باید حسینی و کربلایی و بعد مداح باشیم.
شما معمولا در منبرهایتان به مسائل سیاسی هم می‌پردازید؟ آیا این را وظیفه خود می‌دانید؟
اینکه یک نفر از یک شهر با همسر و فرزندانش به شهر دیگر برود و علیه حکومت قیام کند، آیا چیزی غیر از حرکت سیاسی است؟ همه حرکات و سکنات سیدالشهدا (ع) سیاسی است. همچنین در سال ۹۲ که ما خدمت مقام معظم رهبری رسیدیم، ایشان فرمودند که مداحان ما باید به مسائل سیاسی آگاه باشند و در منبرهایشان هم آن‌ها را بازگو کنند. یک مداح تریبون یک ملت و یک قشر است بنابراین باید درد جامعه را چه با هدف رساندن به گوش مسئولان چه تسکین دل مردم در منبر خود بیان کند؛ بنابراین گمان نمی کنم که پرداخت به مسائل سیاسی خارج از چارچوب هیات و سیدالشهدا (ع) باشد.
نظر شما درباره نوآوری در سبک‌های مداحی به ویژه مداحی اصیل آذری چیست؟
من خود جزو کسانی هستم که حدود دوازده سال پیش، یک سبک جدید به مداحی آذری اضافه کردم، اما به صورت کلی با این قضیه مخالف هستم و برای آن هم دلیل دارم. البته امیدوارم که این مخالفت من توهین به سبک‌های دیگر تلقی نشود. اندیشمندان میگویند اگر می خواهید یک جامعه را از بین ببرید، ۴ فاکتور را نشانه بگیرید. اول دانشمندان، دوم مادران، سوم معلمان و چهارم هم فرهنگ؛ البته فرهنگ یک مفهوم کلی است که اگر بخواهیم جزئیات آن را در نظر بگیریم می شود همان سنت هایمان. کشوری که از فرهنگش بگذرد از همه چیز می گذرد. من مخالف نوآوری نیستم، اما نوآوری باید در یک چارچوبی باشد. هر قوم و عشیره فرهنگ خاصی دارد که اگر در همان قوم بماند عالی است نه اینکه ما به دلیل زیباتر کردن مجلس امروزمان از هر قوم یک فرهنگ برداشت کنیم. ما مداحان می‌گوییم که سبک آذری‌ها دو بیت خوانی است. سبکی هم که من به وجود آوردم در قاب همین دو بیت خوانی بود و فقط نت‌ها و روالش تغییر کرده است. ما سینه زنی متین و موقر داریم، یک قوم دیگر در سینه زنی سبک دیگری دارند. ما نمی‌توانیم مثل آن‌ها باشیم آن‌ها هم نمی‌توانند مثل ما باشند، ولی این دلیل بر آن نیست که ما بهتر هستیم؛ بنابراین نوآوری به شرط رعایت چارچوب‌ها اصلا چیز بدی نیست.
برای حفظ و احیای سنت هایمان چه کنیم؟
متاسفانه فضای مجازی با همه خوبی هایش آفت‌هایی هم داشته است. به طور مثال به دلیل فعالیت جوانان در این فضا، مداح‌های ما هم به دنبال جذب مخاطب بیشتر رفته اند. ما می‌توانیم دوره‌های آموزشی برای فرهنگ سازی برگزار کنیم. از اساتید برجسته بخواهیم که برای مداحان جوان تشریح کنند که دوبیت خوانی و سبک سنتی یعنی چه؟ من فکر می کنم جوانان ما تاحدودی حقیقت را نمی‌دانند. یا این که در این زمینه آگاه سازی نشده است؛ بنابراین می‌توان با برگزاری دوره‌ها و بهره گیری از محضر اساتیدی همچون حاج محمدباقر تمدن که از بنیانگذاران سبک‌های فاخر بودند میراثی که از بزرگان به دست ما رسیده را درست به نسل آینده تحویل دهیم.
باتوجه به آثار فاخر شاعران آیینی اردبیلی، وضعیت فعلی اشعار آذری را چطور ارزیابی می‌کنید؟
اگر به اشعار آذری مخصوصا شعر‌های حاج انور اردبیلی، تاج الشعرا، مرحوم منزوی و اشعار شاعران تبریزی دقت کنید به گونه‌ای هستند که گویا یک سخنران بسیار زبردست و برجسته منبری هستند. همانطور که می‌دانید منبر یکسری آداب دارد، مثلا باید با یک آیه یا صلوات شروع شود، حاشیه‌ای داشته باشد، سپس اصل مطلب را بگوید، به گریز برود و بعد تمام شود. تمام اشعار آذری چنین خاصیتی دارند یعنی با یک لطافت خاصی شروع می شوند، بعد ذهن مخاطب را در دست می گیرد، در اوج مطلب را ارائه می کنند، روضه را شروع و در پایان نتیجه هم می گیرند. اما متاسفانه الان باب شده که مداحان جوان ما یک بخش از این شعر، یک بیت از آن شعر را انتخاب می‌کنند، یعنی همه بیت‌های زیبا و آتشین اشعار مختلف را در چند دقیقه ارائه می‌کنند. توجه نمی‌کنند که سراینده این شعر را گفته تا در یک مجلس ارائه شود، بزنگاه‌های اشعار را برمی دارند اعتراض هم کنی، میگویند گلچین خوانی می کنیم، درصورتی که گلچین خوانی این نیست. گلچین خوانی آن است که نبض و لپ مطلب را بکشی بیرون و در یک دقیقه ارائه کنی. گلچین خوانی یعنی مقدمه ات را از یک شعر برداری بدون آنکه به مطلع آن آسیب بزنی، بعد روضه را از مقتل دیگر انتخاب و این‌ها را باهم ادغام کنی و ارائه دهی و در نهایت نتیجه هم بگیری.
قبول دارید که اشعار آذری روایات و داستان‌های منظوم هستند؟
دقیقا همین طور است، فقط در اشعار آذری این ویژگی پیدا می شود که مطابق با مقتل باشد. البته این بدین معنی نیست که شعر‌های فارسی این ویژگی را ندارند در زبان فارسی شعرایی مثل غلامرضا سازگار و علی انسانی را داریم که واقعا اشعار فوق العاده‌ای دارند. قضیه ام حبیب، یعقوب کندی، سعید کوفی و… در اشعار ترکی به خوبی بیان شده اند. مرحوم عباسقلی یحیوی بنیانگذار این سبک بود که به تعبیر ما، شعر او تابلوی نقاشی است. حاج انور هم تبحر ویژه‌ای داشتند و مرحوم منزوی نسبت به این دو کمی پایین تر هستند، اما سروده‌های ایشان هم بسیار عالی هستند.
مداحان امروزی تا چه حد با مطالعه مانوس هستند؟
متاسفانه مطالعه مداحان امروزی خیلی کم شده که یکی از دلایل آن فضای مجازی است. منتظر هستند که مداح‌های شاخص یک شعری بخوانند و آن‌ها هم عینا اجرا کنند. روز عاشورا تجمعی دعوت بودم، قبل از من مداح جوانی می خواند، باور کنید تمام حرکات من از جمله سرفه‌ای که وسط روضه داشتم را هم او انجام میداد، بعد از اینکه پایین آمد، پرسید حاج آقا اجرای من چطور بود؟ گفتم خیلی عالی اجرا کردی، اما یک کار کپی را عالی انجام دادی پس خودت چه داری؟ چه یاد گرفته ای؟ من باید خوشحال باشم که همه سبک مرا می‌خوانند، اما نیستم، خودت دنبال سبک باش. من نمی گویم خودت روضه خلق کن، چون شدنی نیست، اما می توانی با مطالعه نکات جدید کسب کنی. عاشورا واقعه‌ای است که در یک بازه کوتاه از صبح تا غروب رخ داده، اما مظلومیت در آن به قدری زیاد است که ۱۴۰۰ سال برپاست. پس علی رغم زمان کوتاه، اتفاق‌های آن خیلی گسترده بوده است. ما مقتل‌های زیادی داریم، از قرن چهارم به بعد هم خیلی بیشتر شده اند. من کاری به صحت و سقم آن ندارم، اما قطعا چیزی که چاپ شده حتما توسط کارشناس بررسی و تایید شده است. به عقیده من بازگو کردن خبری که توهین به اهل بیت (ع) نباشد اشکال خاصی ندارد. به هرحال امیدوارم یک ارگان مثلا سازمان تبلیغات، کانون مداحان یا … دوره‌هایی را برگزار و وقایع کربلا را حتی به صورت فهرست وار در اختیار مداحان جوان قرار دهند.
عده‌ای میگویند که مداحان آذری فقط در روضه خوانی تبحر دارند و مولودی و دعا را خوب نمی‌خوانند آیا این حرف را قبول دارید؟
خودمان اذعان می‌کنیم که ما بلد نیستیم مانند مداحان فارسی دعا بخوانیم. الحق و الانصاف مداح‌های فارسی خیلی قشنگ‌تر از ما می‌خوانند. اما اینکه فقط روضه خوانی بلد باشیم خیر اینطور نیست، زیرا هر مجلس تا یک جایی کشش دارد. اما اینکه آذری‌ها مثل فارسی زبانان نمی‌توانند مولودی و دعا بخوانند را خودمان قبول داریم.
و صحبت پایانی؟
امیدوارم همه حسینی و کربلایی باشیم، همه بتوانیم به معنای واقعی راه سیدالشهدا (ع) را ادامه دهیم.
منبع: باشگاه خبرنگاران جوان
